Schoon water uit de kraan? Dat kost steeds meer moeite

Medicijnresten, industriële chemicaliën, bestrijdingsmiddelen. Meststoffen, diergeneesmiddelen, antibiotica-resistente bacteriën. Microplastics, nanodeeltjes, drugsafval. De lijst met stoffen die we niet in onze drinkwaterbronnen willen, maar er wel in worden aangetroffen, is lang. Een inventarisatie die het kennisinstituut voor de drinkwatersector KWR vandaag naar buiten brengt, levert geen vrolijk beeld op.

De kwaliteit van de Nederlandse bronnen staat zwaar onder druk, blijkt uit het onderzoek. Zo werden in de Rijn en de Maas, belangrijke bronnen van ons drinkwater, vaker stoffen gemeten die niet in de rivier thuishoren. Dat betekent dat drinkwaterbedrijven het water extra moeten zuiveren of hun inname tijdelijk staken - zo kon waterbedrijf Evides in 2016 maar liefst 47 dagen geen water innemen uit de Maas. Als de overschrijdingen van de norm voor stoffen die niet in het water thuishoren langer dan dertig dagen duren, zijn ze verplicht een ontheffing aan te vragen bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) om toch water in te nemen uit de rivier. In 2017 verleende de ILT 22 van zulke ontheffingen, een forse toename ten opzichte van de jaren ervoor. "Het zuiveren wordt een steeds grotere uitdaging”, zegt Peter van der Velden, voorzitter van de Vereniging van waterbedrijven in Nederland (Vewin). "Volgens Europese afspraken moet het oppervlaktewater en grondwater steeds schoner worden, zodat we steeds minder hoeven te zuiveren om er drinkwater van te maken. Maar het tegendeel is het geval.’’ Van der Velden was burgemeester van Dordrecht toen drie jaar geleden bleek dat chemiebedrijf Chemours daar de mogelijk kankerverwekkende stof GenX in de Merwede loost. "Burgers waren echt ongerust: kan ik mijn kraanwater nog wel drinken? Drinkwaterbedrijf Oasen moest alle zeilen bijzetten om mensen gerust te stellen dat hun kraanwater veilig is.’’ 

Als voorzitter van de koepel van drinkwaterbedrijven strijdt Van der Velden nu in Den Haag en Brussel voor maatregelen die voorkomen dat zulke chemische stoffen in het water belanden. Een ander voorbeeld daarvan is pyrazool. Die stof kwam vier jaar geleden na een ongeluk bij een chemische fabriek in Limburg in het water en veroorzaakte grote problemen met de drinkwatervoorziening uit de Maas. "Er zijn talloze nieuwe stoffen waar nog geen normen voor bestaan en waarvan de risico's nog niet goed van in kaart zijn gebracht. Wij monitoren daar voortdurend op, maar we zijn ook afhankelijk van de industrie. Die moet zijn kaarten op tafel leggen”, zegt Van der Velden.

Maar het beeld is toch dat de rivieren sinds de jaren ‘80 veel schoner zijn geworden? Er zwemmen tegenwoordig weer zalmen en steuren in de Rijn.
"De ecologische waterkwaliteit is inderdaad verbeterd, maar dat geldt niet voor de chemische waterkwaliteit. Het aantal industriële stoffen neemt exponentieel toe. Dat hoeft voor de flora en fauna geen probleem te zijn, maar die stoffen horen natuurlijk niet in ons drinkwater. We zijn een klein land, met veel economische activiteiten. De rivieren komen ons land bovendien al binnen met veel verontreinigingen uit hun stroomgebied . Neem medicijnresten. Alleen al in Nederland komt jaarlijks 140 ton in het water. Ook in Duitsland, Frankrijk en Zwitserland neemt die hoeveelheid toe door de vergrijzing. Daar moet aan de voorkant wat aan gebeuren. Zo denken ziekenhuizen erover na om mensen na een röntgenonderzoek een plaszak meegeven. Zulke initiatieven hebben we veel meer nodig.’’

U pleit ook voor strengere regels voor boeren. Het mestoverschot is sinds de jaren ‘90 flink afgenomen. Toch kampen tientallen grondwaterwingebieden in Zuid- en Oost-Nederland met te hoge concentraties meststoffen. Hoe kan dat? 
"Ja, we hebben daar een enorm probleem met nitraat, sulfaat en de hardheid van water door mest. Twee jaar geleden hebben we daarover aan de bel getrokken bij de Tweede Kamer. Toen zijn afspraken gemaakt met de overheid en de landbouwsector, maar die zijn vrijwillig. Als er niet snel resultaat wordt geboekt, zal de overheid boeren moeten dwingen minder te bemesten. Stoffen sijpelen heel langzaam door de bodem. Het duurt tientallen jaren voor we ze aantreffen in het grondwater. Bestrijdingsmiddelen die we nu tegenkomen, zijn misschien vijftig jaar geleden geloosd. Dat betekent dat onze kinderen en kleinkinderen alles tegenkomen wat nu verkeerd gaat.’’

Kunnen we onderhand niet beter flessenwater gaan drinken? 
"Nee, daar is geen enkele reden voor. Wij maken het allerbeste kraanwater ter wereld. Het is veilig; het wordt beter gecontroleerd dan levensmiddelen, er zit geen chloor in, het smaakt goed. In Nederland vindt iedereen dat vanzelfsprekend, maar dat is het niet. In Zweden, toch bepaald geen ontwikkelingsland, zijn honderden mensen ziek geworden door problemen met een waterzuiveringsinstallatie. Zulke dingen gebeuren bij ons niet. Wij kunnen het water uit onze bronnen verregaand zuiveren, maar dat kost heel veel geld. Op verschillende plaatsen hebben we de laatste jaren zuiveringsinstallaties moeten bijbouwen. Daar komt bij dat we vroeger winningspunten konden verplaatsen als ze te zwaar vervuild waren. Dat is bijna niet meer mogelijk.’’

Waarom niet? 
"Door de energietransitie ontstaat grote concurrentie om ruimte onder de grond. Op plaatsen waar naar geothermie (aardwarmte, red.) geboord wordt of warmte-koudeopslag is, kunnen wij geen grondwater winnen voor drinkwater. Zulke installaties leveren ook risico's op, denk aan lekkages. Daar komt bij dat voor de aanleg kleilagen worden doorboord die voorheen een beschermende laag vormden. Verontreinigingen kunnen daardoor makkelijker doorsijpelen naar het grondwater.’’

Moeten we vrezen dat ons drinkwater opraakt? Wat als we nog vijf van zulke droge zomers krijgen als dit en vorig jaar? 
"De klimaatscenario's wijzen wel in de richting van meer droge zomers. Daar komt bij dat er komende decennia naar verwachting nog een paar miljoen mensen bijkomen in Nederland. Vooral in de grote steden zal daardoor meer water nodig zijn. De tien drinkwaterbedrijven zijn, samen met de provincies en waterschappen, momenteel op zoek naar nieuwe strategische watervoorraden. Het is belangrijk om die nu aan te wijzen en te beschermen. Op een locatie die je over vijftien jaar voor drinkwater nodig hebt, moet je nu geen geothermie gaan doen. Als gevolg van klimaatverandering neemt ook de verzilting toe, waardoor we onze innamepunten in de rivieren in het westen van het land in de toekomst misschien niet meer kunnen gebruiken. Daar komt bij dat in droge rivieren de concentraties verontreiniging hoger zijn. Klimaatverandering is een belangrijk issue voor de waterbedrijven. Zo voerde Vitens vorige zomer in de Achterhoek campagne om mensen te vragen zuiniger met water om te gaan.’’

Zou het niet beter zijn als we onze wc's gaan doorspoelen, tuinen besproeien en auto's wassen met regenwater? Dan hoeft veel minder water gezuiverd te worden tot de torenhoge kwaliteit van drinkwater.
"Meer gebruik van regenwater is een goed idee. Nieuwbouwhuizen zou je kunnen uitrusten met dubbele watersystemen, maar voor bestaande huizen is dat een stuk complexer. Bovendien loop je het risico dat mensen gaan verbouwen, het verschil niet zien tussen de twee waterleidingen en vervolgens ziek worden. Maar er wordt zeker over nagedacht. In Limburg loopt bijvoorbeeld een project waar regenwater wordt opgevangen en hergebruikt door huishoudens. Wij denken graag over zulke innovaties mee.’’

12-09-2019Tubantia